PRİEN ANTİK KENTİ

- Eylül 28, 2013

PRİENE

Priene Aydın Söke'de Efese yaklaşık 100 km uzaklıkta kurulmuş bir İyon (Antik Yunan) şehridir. Şehir Menderes nehrinin 10 km kuzeyindedir. Şehir kurulduğunda deniz kıyısındaydı. Menderesin alüvyonu nedeniyle şehir şimdi kilometrelerce kara içerisindedir

Prien’in Belus'un oğlu Aegyptus yönetiminde İyonlar tarafından kurulduğu kabul edilir. Şehir sonra Lidyalı Ardys tarafından alınır. MÖ 6. yüzyılın ortalarında şehrin "Bilge"siBias yönetiminde, şehir tekrar canlandı ve zenginleşti. MÖ 545 yılında Pers Kralı Cyrus (Kurash) tarafından ele geçirildi. Şehir Perslere karşı İyon Başkaldırısı na (MÖ 499) 12 gemi ile katildi. Komşusu Samos (Sisam) ile ortaya çıkan anlaşmazlıklar ve Büyük İskender in ölümünün ardından çıkan karışıklar dolayısıyla şehir güçsüzleşti. Roma 155 yılında şehri, Bergama (Pergamon) ve Kapadokya krallarının elinden kurtarmak durumunda kaldı.

Kapadokya kralının asi oğlu Orophernes, Romalıların şehri alması ile Priene’ye gömdüğü hazinesine ulaştı ve adak olarak şehirdeki Athena tapınağını onardı. Roma ve Bizans yönetimi altında zengin bir şehir olarak kaldı. M.S. 13. yüzyılda şehir Türklerin eline geçti.

İngiliz (sanat ve eski eser ticareti yapan ve Francis Dashwood tarafından kurulan) Dilettante Sosyetesi 1765 ve 1868 de, taraçalanmış planlı şehrin kalıntılarını araştırma ile görevli bir grup gönderdi. Bu grubun çalışmaları ve daha sonra Berlin Müzesinden TheodorWiegand (1895-1899) ın çalışmalarından sonra şehrin tamamen soyulduğu ve harap edildiği görülüyor.

Şehir, 4. yüzyıl da tekrar kuruldu. Şehrin yeni planı, yolların birbirini dik açı ile kestiği bir dikdörtkendir. Bu plan günümüzün modern şehir planı Grid in öncüsünü oluşturur. Şehrin üzerine kurulduğu dik yamaç güneye bakar. Şehrin Akropolis'i 230 m yukarıdadır. Şehir güvenlik kuleleri olan 2 metre kalınlığında taş duvar ile çevrilidir. Şehre giriş, üç ana kapıdan yapılır.

Athena Polias Tapınağı

Pek çok yunan kentinde olduğu gibi, Priene`nin de ana tanrıçası Athena idi. Bu nedenle tanrıça `polis´ (şehir) kelimesinden türemiş olan `Polias´ ek adını taşımaktaydı.

İskender M. Ö. 334`de tapınağın yapımına olasılıkla katkıda bulunmuş olup, tapınak inşası M.S. erken 1. yy`a dek sürmüştür.

İon düzenindeki tapınağın mimarı, HalikarnassosMausoleumu`nun inşasındaki çalışmalarıyla ünlenmiş Pytheostur. Priene Athena Tapınağı, Vitruvius`un tapınaktan bahsetmesine bağlı olarak daha sonraki dönemlerde de ününü korumuş ve Avrupa mimarisini de etkilemiştir.

Basamak ve stylobattan oluşan kurvaturalı (yaklaşık 4 cm) alt kısım üzerinde, 12 m yüksekliğinde 6x11 adet sütun yükselmektedir. Sütun başlıkları ion düzenindeki çatıyı oluşturan arşitrav, yumurta ve diş sırası ile simayı taşımaktaydı. Sütun ile tapınak arasındaki galerinin tavanı mermer kasetlerle bezeliydi. Bunlardan birkaçına ait kirişler sağlam durumdadır. Cella ve pronaos gibi iç mekanların üst yapısı ise ahşap idi. Cellanın batı kısmında duran Athena Polias kült heykeli, Phidias`ın Atina`daki ünlü eseri Athena Parthenos`un bir kopyasıydı.

Tapınağın doğusundaki ön avlu zemin kaplama levhaları ile döşenmiştir. Bu alanda podyum üzerinde duran ve basamakla çıkılan bir sunak bulunmaktaydı. Tapınağın diğer üç yanı duvar ile çevriliydi. İon düzenindeki yarım sütunlar ve kabartmalı levhalarla bölünmüş olan tapınak duvarının levhalarında olasılıkla Apollon ve Musalar tasvir edilmişti.

1868-69 yıllarında İngiliz kazıcılar tapınak duvarlarının bir insan boyu yükseklikte korunageldiği gözlemlemişlerdir.Ancak, sonraki yıllarda buradan taş alan köylülerin geriye bıraktıkları, temellerden pek fazla değildir.

Prien'in Konutları

Kentin batı konutları, HellenistikDönem`in en iyi bilinen örnekleri arasındadır. Kentin kuruluşunu izleyen evrede, M.Ö. geç 4. yy ve 3. yy`da, eşit büyüklükte sekiz parsele bölünmüş (yak. 8,80 x 23, 50 m = 208 m2) bir insula modeli sözkonusuydu. Her bir parselde, aynı tipte prostaslı ev inşa edilmişti. Avlunun kuzeyinde oturma, güneyinde ise işlik mekanları bulunmaktaydı. Konutlar güney yamaç boyunca teras şeklinde sıralanmış olmalarından dolayı hem kış güneşini alıyor hem de yazın kuvvetli güneşinden korunuyordu.

Evlere giriş avlu ve prostastan (ön mekan) sağlanıyordu. Yan tarafta ev sahibinin akşam davetlerini verdiği andron (selamlık) yer almaktaydı. Ön avlunun arkasında evin ana mekanıoikos ve bunun yanında bir mekan daha bulunuyordu. Konutlar daha geç bir zamanda ikinci bir kata sahiptiler. Şehrin kuruluşundan sonraki dönemlerde inşa edilmiş latrinaların varlığı henüz saptanamamıştır.

Priene`de aynı tipte fakat daha büyük konutlar da bulunmaktaydı. Bu konutların başlangıçtaki planları, zamanla genişletilmeleri nedeniyle değişmiştir.

Su Dağıtım Sistemi; Dünyanın ilk ızgara planlı antik kenti olan Prien'de dikkat çekici özelliklerden biri de her sokak başında bulunan ve tüm evlere içme kullanma suyu dağıtan sistemdir.